به خاطر سپردن

اهمیت به خاطر سپردن

هر آنچه امروز می‎آموزیم، برای آن است که آن را به خاطر بسپاریم تا در جلسه‎ی کنکور همه را به یاد بیاوریم و این فرآیند شامل مجموعه فعالیت‎هایی مانند یادگرفتن، نگه داشتن و به یادآوردن مطالب است. در این فرآیند ابتدا مطلب در حافظه رمزگذاری و سپس بایگانی و در انتها فراخوانی می‎شود.

انواع حافظه از لحاظ مدت زمان نگهداری اطلاعات

حافظه کوتاه مدت: در حافظه‎ی کوتاه مدت، اطلاعات به صورت کوتاه و ضعیف ثبت می‎شوند. در صورتی‌که این اطلاعات ثبت شده به وسیله‎ی فعالیت بدنی تقویت نشوند، در مدت کمی محو و فراموش می‎شوند. به عنوان مثال اگر شماره‎ی تلفن دوست خود را به خاطر بسپارید ولی از آن استفاده نکنید یا دوباره به آن مراجعه نکنید، به زودی آن را فراموش خواهید کرد. گنجایش این حافظه محدود است و هنگامی می‎تواند مطلب تازه را بپذیرد که مطالب قبلی را به حافظه‎ی بلند مدت منتقل و یا محو کرده باشد. حالا اگر در مطالعه‎ی اولیه، مطالب خوب و درست درک نشوند و یا به موقع تکرار نشوند، به حافظه‎ی بلندمدت منتقل نمی‎شوند و فراموش می‎شوند و یا این‎که با مطالب جدید مخلوط می‎شوند.

حافظه‎ی بلندمدت: اطلاعات را به مدت طولانی در خود نگه‎داری می‎کند. گنجایش آن نامحدود است و با پذیرش مطالب جدید اطلاعات قبلی خود را از دست نمی‎دهد.

برای آمادگی در کنکور باید حجم زیادی از مطالب را  بخوانیم و تا زمان برگزاری آزمون که غالباً مدتی است طولانی، آن‎ها را نگه‎داری کنیم. داشتن یک حافظه‎ی خوب و قوی، نه تنها مفید، بلکه یک ضرورت است. از این رو باید به تکنیک‎های تقویت حافظه مجهز شد و با فراموشی مقابله کرد. ضعیف یا قوی بودن حافظه‎ی آدمی، امری مادرزادی نیست. با رعایت مواردی می‎توان آن را تقویت کرد.

بیشتر بخوانید: 8 ماده غذایی برای تقویت حافظه و مغز

چند راه برای افزایش حافظه

1ـ برای افزایش قدرت حافظه باید دقت و تمرکز حواس خود را افزایش دهیم. به عنوان مثال، اگر مطلبی را چندین بار بخوانید و ندانید که چه نکاتی از آن را می‎خواهید برداشت کنید و روی آن‎ها دقت نداشته باشید، آن مطلب به حافظه‎ی شما منتقل نمی‎شود.

2ـ درس خواندن همراه با اضطراب و احساسات منفی، مانند ترس از امتحان، نمره و یا نگرش منفی به یک درس یا یک دبیر، یادگیری را سرکوب و حافظه را ناتوان می‎کند.

3ـ بهترین لحظات برای یادگیری را در نظر بگیرید.  بطور کلی از همان ساعات اول بیداری، مغز آماده بوده و انرژی ذهنی بیشتری نسبت به سایر اوقات دارد. البته به این مسئله توجه نمایید که گاهی موقعیتهای بیرونی وضعیت بهترین لحظه را زیرسؤال می برد و فرد طبق شرایط خاص خود حال خوب یا حال بد خود را پیدا می کند مثلاً برخی از داوطلبان شب هنگام آرامش بیشتری نسبت به صبح در خانه دارند و به نوعی عوامل حواسپرتی بسیار محدودتر است که در آن‌صورت آمادگی مطالعه را در وی مضاعف می سازد.

 4- سلامت عمومی بدن در کارکرد حافظه مؤثر است. برخی بیماری‎ها مانند مشکلات غده‎ی تیروئید، افسردگی، صرع و... قدرت حافظه را کاهش می‎دهند به همین خاطر باید مراقبت سلامتی خود باشید.

5ـ مطالب را تا جایی که ممکن است به صورت خلاصه، رمز شده و طبقه‎بندی شده به خاطر بسپارید تا بهتر در حافظه ثبت شوند.

6ـ ذهن خود را با مطالب غیرضروری پُر و انباشته نکنید. در این صورت حافظه‎ی شما ضعیف‎تر می‎شود.

7ـ یکی از عوامل مؤثر در داشتن حافظه‎ی خوب، مرور مطالب است. به اندازه، به موقع و به شیوه‎ای درست، مرور کنید.

8ـ بازگویی مطالب بیش از بازخوانی آن، مطالب را در ذهن نگه می‎دارد البته به آن شرط که سرعت مطالعه‌ی شما را بیش از اندازه کاهش ندهد.

9ـ مطالبی را که در شروع و پایان مطالعه می‎خوانید، در حافظه بهتر باقی می‎مانند ولی احتمال فراموشی مطالب میانی بیش‎تر است. مطالب میانی نیاز به مرور بیش‎تری دارد. بهتر است زمان مطالعه‎ی هر مبحث را بین 45 تا 90 دقیقه تنظیم کنید تا حجم مطالب میانی کم‎تر شود. هم‎چنین پس از چند دقیقه استراحت، کارایی حافظه‎ی شما مجدداً افزایش می‎یابد.

10- بین یادگیری نکات مهم و جزئی یک مطلب فاصله بیندازید. سعی نکنید که در وهله‎ی اول مطالعه، مفهوم و نکات اصلی را به همراه جزئیات کم‎اهمیت آن، یک‎جا یاد بگیرید.

11ـ فاصله‎ی خواندن یک درس و انجام تمرینات آن را رعایت کنید. فاصله دادن بین تمرین یک موضوع و خواندن آن، به ماهیت درس، میزان علاقه و نیز وقتی که در اختیار دارید، ارتباط دارد. هر چه مطلب جالب‎تر باشد، باید فاصله‎ی خواندن مطلب و تمرین آن را کم‎تر کنید. در دروس حفظ کردنی که مشکل اصلی، فرّار بودن آن است، تمرین را با یک فاصله‎ی زمانی از خواندن انجام دهید تا مطالب فرّار مشخص شوند و بتوانید بعداً آن‎ها را تکرار کنید. اگر درس دین و زندگی را بخوانید و بلافاصله تست حل کنید، نمره‎ی شما بالا خواهد بود ولی با این کار نمی‎توانید قسمت‎های فرّار را بشناسید. در نتیجه ضعف‎های شما در این درس پنهان خواهد ماند.

12ـ دو مطلب مشابه مانند ادبیات و عربی را با فاصله‎ی زمانی و تأخیر از یکدیگر بخوانید تا در یادگیری و حافظه‎ی شما تأثیر منفی نداشته باشند.

15ـ برای داشتن یک حافظه‎ی خوب باید بدانید که چه مطالبی را فراموش می‎کنید. بدترین حالت آن است که ندانید چه چیزی را فراموش می‎کنید. اگر می‎خواهید با فراموشی مقابله کنید، دایم در حال شناسایی و شکار نکات و مطالب فرّار باشید.

16ـ یکی از روش‎های مؤثر در حفظ کردن، استفاده از «تداعی» است. دانشمندان راز حافظه خوب را، تداعی می‎دانند. حفظ کردن و تکرار محض یک مطلب، 50% کم‎تر از روش تداعی مطلب بازدهی دارد. مثلاً از تصویر یک دانشمند می‎توانید نام او را تداعی کنید. تداعی‎هایی که توسط خود شما ساخته می‎شود، بیش‎تر در حافظه‎تان می‎ماند. تا این که دوستان شما آن را بسازند و شما از آن‎ها استفاده کنید. «قرینه‎سازی» یک راه دیگر تداعی است. مثلاً برای به خاطر سپردن استکان از قرینه‎ی نعلبکی استفاده کنید تا استکان در حافظه نقش بندد. برای اطلاعات دشوار  طولانی، واژه‎سازی و رمز کردن مطالب، نوعی تداعی است. برای مثال کلریدهای مس، جیوه، نقره و سرب، رسوب هستند. می‎توانید این رسوب‎ها را به صورت کلرید «کلریدهای مجنس» به خاطر بسپارید.

17ـ یکی دیگر از روش‎های به خاطر سپردن، سؤال و پرسش دیگران از شماست. از دیگران بخواهید پرسش‎هایی را که احتمالاً پاسخ آن‎ها را فراموش می‎کنید از شما بپرسند.

18- از روشهای مختلف به خاطرسپاری در کنار یکدیگر استفاده کنید. چهار نوع حافظه عبارتند از: حافظه بینایی، شنوایی، بیانی و نوشتاری. حافظه هر یک از ما در زمان واحد هم شنوایی، هم بینایی و هم حرکتی است. یک فرد عادی، هر اندازه هم که مثلاً حافظه بینائیش ضعیف باشد، آنقدر قدرت دارد که به او امکان بدهد خصوصیات جسمی والدینش را به خاطر بیاورد. بنابراین نبایستی انتظار داشت که به افرادی بر بخوریم که کاملاً و منحصراً دارای یکی از انواع حافظه‎ها که از هم متمایز کرده‎ایم باشد. حافظه در آن واحد به انواع مختلف آن متعلق است ولی این مسئله نیز حقیقت دارد که اکثر حافظه‎ها به یکی از این چهار گروه بیش از بقیه وابسته هستند. به هر حال هنگامی که شکل غالب حافظه شما مشخص شد، باید سعی در تقویت آن در جهت مناسب و ضمن تداعی کردن با دیگر اشکال حافظه نمایید. در صورتی که از چند نوع حافظه استفاده شود، شخص چیزها را بهتر، به شکلی دقیق‎تر و کامل‎تر به خاطر خواهد آورد.

19- از وارد کردن حالات آگاهی ضد و نقیض خودداری کنید: اگرچه این اصل کاملاً واضح است، ولی بهتر است حداقل در مورد آن تذکراتی بدهیم. به این ترتیب، هنگامی که سعی در یادآوری خاطره‎ای می‎کنید و سریعاً به ذهن شما نمی‎رسد، گاهی اوقات چشمهای خود را می‎بندید تا از هر گونه احساس بینایی که ممکن است با ایجاد تصویر این خاطره مخالفت کند جلوگیری کنید. به همین دلیل برای ضبط یک واقعه در حافظه یا به خاطر آوردن آن حداقل در آرامش و سکوت به دنبال آن به جستجو بپردازید. در غیر این صورت بایستی نیروی توجه زیادی برای از بین بردن تأثیر محیط صرف کنید. این کار باعث خستگی اضافه‎ای می‎شود که بر خستگی حاصله از فعالیت به خاطر سپردن، افزوده می‎گردد. در صورتی که شخص مجبور به انجام کار ذهنی در سروصدا باشد، می‎توان گوش‌ها را با کمک وسایلی پوشاند. این وسایل را می‎توان از بازار خریداری کرده، یا اینکه به کمک یک قطعه پنبه و چربی آب شده گاو این کار را انجام داد. گاهی اوقات ممکن است این وسایل در مراحل اولیه باعث ناراحتی شود ولی پس از یک هفته آن چنان به آنها خو می‎گیرید که حتی هنگامی که سروصدا وجود ندارد نیز مشکل می‎توان آنها را کنار گذاشت.

فراموشی

همه‎ی افراد از جمله افراد تیزهوش، جوان یا سالمند گرفتار فراموشی می‎شوند. گاهی فراموشی دردسرساز و گاهی یک نعمت است. بسیاری از خاطرات و حوادث تلخ و آزاردهنده که تعادل روانی افراد را به هم می‎ریزد، با کمک فراموشی از خاطر می‎روند. در این موارد فراموشی مفید است.

عوامل مؤثر در فراموشی

1ـ گذشت زمان: استفاده نکردن و به کار نبردن مطالب آموخته شده و تکرار نکردن آن‎ها، به‎طور قابل ملاحظه‎ای میزان حضور ذهن و یادآوری را کاهش می‎دهد. گذشت زمان مهم‎ترین عامل فراموشی است.

براساس تحقیقات «ابینگهاوس»، سرعت فراموشی پس از یادگیری اولیه بسیار زیاد است و پس از آن به‎تدریج کم می‎شود. به‎طوری که برای هجاهای بی‎معنی 20 دقیقه بعد از یادگیری 42% ، پس از 1 ساعت 56%، بعد از 9 ساعت 64% پس از 1 روز 66%، بعد از 1 هفته 75%، و پس از 1 ماه 79%  فراموشی ایجاد می‎شوند.

نمودار مقابل منحنی فراموشی را با گذشت زمان نشان می‎دهد:

2ـ یادگیری ضعیف: اگر به جای فهمیدن مطالب آن‎ها را حفظ کنیم و در همان بار نخست مطالعه‎ی ما دقیق و عمیق نباشد، به سرعت آن‎ها را فراموش می‎کنیم.

3ـ تداخل مطالعه: هر مطلبی که یاد می‎گیریم، در به خاطر سپردن مطالب بعدی که می‎آموزیم مؤثر است. البته عکس این امر نیز صادق است و گاهی مطالب جدید می‎توانند مانع جاگیری مطلب قبلی در حافظه شوند. این موضوع وقتی روی می‎دهد که بین مطالعه‎ی دو موضوع، فاصله‎ی زمانی مناسبی وجود نداشته باشد و یا دو موضوع شبیه به هم باشند. مثلاً درس ادبیات و عربی اگر به دنبال هم مطالعه شوند، فراموشی آن‎ها تسریع می‎شود.

4ـ اضطراب: هر موضوعی را که با اضطراب، افکار منفی و یا در حالت هیجان‎زده مطالعه کنیم، به سختی به حافظه منتقل می‎شود و بعداً آثار زیادی از آن در ذهن باقی نمی‎ماند. هم‎چنین اضطراب مانع حواس جمعی و حضور ذهن ما و یادآوری در جلسه‎ی آزمون می‎شود.

5ـ نداشتن علاقه: آدمی آنچه را که دوست دارد، زودتر هم به‎خاطر می‎آورد. علاقه نداشتن به یک موضوع، فراموشی را تسریع می‎کند.

6ـ فشرده خوانی: مطالبی که بدون وقفه و بدون استراحت یا فشرده می‎خوانیم، زودتر فراموش می‎شوند. به همین دلیل سوادی که یک شبه در ذهن جای گیرد، یک شبه هم از بین می‎رود.

7ـ تغییر محیط: بسیاری از داوطلبان شکایت می‎کنند که وقتی در خانه از خودمان امتحان می‎گیریم، بهتر عمل می‎کنیم ولی در جلسات رسمی آزمون‎ها حضور ذهن خوبی نداریم. برای این دسته از کنکوری‎ها و دانش‎آموزان، تغییر محیط ممکن است باعث فراموشی شود. با شرکت در کنکور‎های آزمایشی و سایر امتحانات رسمی، این مشکل به تدریج حل می‎شود.